Mirzo Hodibek
 | Bu maqolada manbalar <ref></ref> teglariga olinmagan yoki umuman koʻrsatilmagan. |
Mirzo Hodibek (forscha: میرزا هادي بیگ 1530) hindistonlik zodagon va oʻrta osiyolik qozi (islom qozisi) va Ahmadiya harakati asoschisi Mirzo Gʻulom Ahmadning bevosita ajdodlari hisoblanadi. U hozirgi Oʻzbekiston hududidagi Samarqanddan Hindiston shimoliga koʻchib oʻtgan va XVI asrda Panjobga joylashgan[1]. Hodibek Hindiston yarimorolidagi Boburiylar asoschisi boʻlgan Boburning qarindoshi boʻlgan, biroq temuriylardan emas edi.
Biografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mirzo Hodibek barlos zodagoni va olimi boʻlib, XIV asrda Fors va Oʻrta Osiyo hukmdori Temurning otalik qarindoshi Hojibek Barlosning bevosita avlodi edi[2]. Barlaslar dastlab turk-moʻgʻul qabilasi boʻlib, Transoxiyaning Qish mintaqasidagi (hozirgi Shahrisabz, 80 ga yaqin) hududlarni nazorat qilgan (80km Samarqanddan janubda). Temurning qabila ichida hokimiyat tepasiga kelishidan soʻng va uning Barlas boshligʻi sifatida Hojibek bilan boʻlgan ziddiyatlari chogʻida, oilaning boshqa qabila aʼzolari bilan Xurosonga qochib, u yerda XVI asrgacha qolib ketdi[3]. Bu asrning boshlarida Hodibek ota-bobolarining vataniga qaytib, Samarqandga joylashgan[3], lekin 1530-yilda, ehtimol, uydagi kelishmovchilik yoki musibat tufayli shaharni tark etib, u bilan birga koʻchib oʻtdi. Uning oilasi va xizmatkorlari va izdoshlaridan iborat ikki yuz kishidan iborat mulozimlari shimoliy Hindistonga, imperator Bobur yaqinda Boburiylar oʻrnatgan davlatga oʻrnashdi[4].
Hindistonda
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bobur hukmronligining soʻnggi yilida oila Panjobga joylashdi, u yerda Hodibek Beas daryosi yaqinida devor bilan oʻralgan va mustahkamlangan qishloq qurdi va uni Islompur deb nomladi[5]. Bobur imperator saroyi tomonidan unga yarim mustaqil hududga oʻxshagan bir necha yuz qishloqdan iborat katta yer uchastkasi berildi va atrofdagi tumanning qozi (magistrati) etib tayinlandi va shu bilan unga qonuniy yurisdiktsiya (Qodiyat) berildi[4]. Qishloq Qodxiyning oʻrni bilan bogʻliq boʻlgani uchun u Islompur-Qozi deb nomlana boshladi. Shu asnoda Boburiylar hukumdorligi yillari davomida koʻplab yuqori mansablarda faoliyat olib borgan. Bu nom Islompur butunlay tashlab ketilgunga qadar qarindoshlar va mahalliy dialektga asoslangan turli shakllarga aylandi va u oddiygina Qadian deb nomlana boshladi, bu nom bugungi kunda ham koʻpchilikka maʼlum[4].
Avlodlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hodibekning avlodlari 300 yildan ortiq vaqt mobaynida Boburiy hukmdorlari bilan yaqin aloqada boʻlgan va imperator hukumatida muhim lavozimlarni egallab, Qadiyanni boshqargan[4]. Oʻzining eng yuqori choʻqqisida oila Boburiy imperatori qoʻl ostida 7000 askardan iborat qoʻshinga qoʻmondonlik qilgan va Boburiy hokimiyati pasayganidan soʻng, de-fakto mintaqaviy avtonomiyaga ega boʻlishga muvaffaq boʻlgan va aslida oltmishtacha mustaqil hukmdorga aylangan[5]. Ammo bu mulkning katta qismi XVII asrda avval sikxlarga, keyin esa XIX asrda inglizlar istilosi vaqtida yoʻqolgan. Ehtimol, Hodibekning eng mashhur avlodi Ahmadiya harakatiga asos solgan Mirzo Gʻulom Ahmaddir.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Adamson, Iain. Mirza Ghulam Ahmad of Qadian. Elite International Publications, 1989. ISBN 1-85372-294-4.
- Dard, A.R.. Life of Ahmad: Founder of the Ahmadiyya Movement. Tilford: Islam International, 2008. ISBN 978-1-85372-977-5.
- Friedmann, Yohanan. Prophecy Continuous: Aspects of Ahmadi Religious Thought and Its Medieval Background. Oxford: Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-566252-0.
- Khan, Adil Hussain. From Sufism to Ahmadiyya: A Muslim Minority Movement in South Asia. Bloomington: Indiana University Press, 2015. ISBN 978-0-253-01529-7.
- Manz, Beatrice Forbes. The Rise and Rule of Tamerlane. Cambridge: Cambridge University Press, 1999. ISBN 978-0-521-63384-0.
- Qadir, Shaikh Abdul. Das gesegnete Leben. Verlag Der Islam, 2017. ISBN 978-3-939797-39-5.